دکتر سعید پورعلی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی
کارشناس مناطق آزاد تجاری صنعتی
معاون سیاسی ، امنیتی و اجتماعی استانداری لرستان
یکی از اسناد مهم جزیره کیش سند طرح جامع ۱۴۰۴-۱۳۸۴است. برای تدوین این سند، در تابستان سال ۱۳۸۳ با مشاور بین المللی دریز اند زومر اینترنشنال که طراحی بزرگترین مجموعه گردشگری جزیره، پروژه گل شرق، را بعهده داشت توافق صورت گرفت و به انعقاد قرارداد منجر شد و سپس مهندسان مشاور باوند با ماموریت “مدیریت، هدایت و نظارت بر انجام مطالعات و تهیه طرح” فعالیت خود را آغاز کرد . طرح جامع مقصد کیش در مدت یک سال و طی سه مرحله اصلی شناسایی و توانسنجی، پیش بینی ها و تدوین سناریوها و تدوین راهبردها و برنامه ریزی تهیه شد : این طرح به همراه ضوابط و مقررات آن که توسط باوند تهیه شده بود در سال ۱۳۸۴ به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران رسید . طرح مصوب سال ۱۳۸۴ ، به دلیل ماهیت خود به عنوان یک سند سیاستگذاری راهبردی ، نیازمند نظارت مستمر بر تحولات توسعه جزیره کیش و بازنگری دوره ای در اجزای اجرایی آن مطابق با واقعیات و الزامات زمان بود که به دلیل تغییر و تحولات مدیریتی پس از تصویب طرح، این مهم به تأخیر افتاد ؛ تا آن که در سال ۱۳۹۷بازنگری طرح جامع در دستور کار سازمان قرار گرفت. شوربختانه همچنان و به دلایل بی ثباتی مدیریتی، برنامه محور نبودن ادوار مختلف مدیریتی، روی آوردن به فعالیت های زود بازده، بینش ویترینی در مدیریت ادوار مختلف و عدم باور به چشم انداز و حرکت براساس طرح جامع ، همچنان سرنوشت بازنگری این سند مهم در سال پایانی برنامه در بوته ای از ابهام است.
صاحب این قلم از سرنوشت سناریوهای جایگزین برای سند طرح جامع ” مقصد ” بی اطلاع است، ولی براساس نگاه خوش بینانه ، امیدوارم برای سناریوی جایگزین تدابیری اندیشیده شده باشد. متن پیش رو چکیده ای است از گزارش نهایی از طرح جامع بازنگری شده توسط شرکت مشاوره باوند. اشراف و آگاهی از متن طرح جامع مقصد و طرح بازنگری شده که براساس پیش بینی مقرر بود ده سال بعد از تدوین سندنهایی انجام شود، می تواند به تحقق مدیریت برنامه محور کمک کند. با این مقدمه به سراغ ارائه چکیده ای از این گزارش می رویم. در این چکیده تلاش کردهام روایت تاریخی، تحلیل اقتصادی، دیدگاههای گردشگری، ملاحظات زیستمحیطی و چارچوب مدیریت توسعه را در یک خط سیر منطقی بیاورم تا هم برای مدیران تصمیمگیر قابل اتکا باشد و هم برای افکار عمومی خواندنی.
جزیره کیش، نگین خلیج فارس، نهتنها مقصد گردشگری محبوب ایرانیان و بسیاری از مسافران خارجی است، بلکه به لحاظ موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی، یکی از نقاط حساس و تعیینکننده در شبکه تجارت و توسعه منطقهای محسوب میشود. بازنگری طرح جامع کیش در دوره ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۴، تصویری روشن از فرصتها، چالشها و مسیرهای رشد این جزیره ارائه میدهد. آنچه در ادامه میآید، جمعبندی تحلیلی و رسانهای از این بازنگری است.
۱-مسیر تاریخی و جایگاه راهبردی
کیش از دیرباز گذرگاه بازرگانان و ملوانان بوده است. با احداث زیرساختهای مدرن در دهههای اخیر و تبدیل به منطقه آزاد تجاری، این جزیره از نقش سنتی خود فاصله گرفت و به مسیر یک قطب گردشگری، تجاری و حتی سرمایهگذاری چندمنظوره گام نهاد. مقایسه با رقبای منطقهای همچون دبی، دوحه و منامه نشان میدهد که ارتقاء زیرساختهای حملونقل، خدمات مالی و رویدادهای بینالمللی، لازمه ماندگاری در این رقابت است.
۲- چشمانداز و اهداف راهبردی
چشمانداز ۱۴۰۴، کیش را «مرکز ممتاز گردشگری، بازرگانی و اقامتگاهی پایدار در خلیج فارس» معرفی میکند. این آیندهنگری سه محور اصلی دارد:
– اقتصادی:
تنوعبخشی از گردشگری به حوزههایی مانند تجارت بینالملل، صنایع دانشبنیان و خدمات مالی؛ جذب سرمایهگذاری داخلی و خارجی با مشوقهای ویژه.
– اجتماعی:
ارتقاء کیفیت زندگی ساکنان با بهبود خدمات بهداشتی، آموزشی و فرهنگی؛ مشارکت واقعی شهروندان در تصمیمسازی.
– زیستمحیطی:
صیانت از منابع طبیعی، مدیریت پایدار آب و خاک، حفاظت از اکوسیستمهای حساس و توسعه گردشگری مسئولانه.
۳-تغییر رویکرد به “پروژهمحور”
یکی از نوآوریهای کلیدی بازنگری، عبور از طرحهای کلی و تمرکز بر پروژههای مشخص و زمانبندیشده است. این روش باعث شفافیت کامل در اهداف، بودجه و پیشرفت،امکان سنجش دقیق موفقیت یا ناکامی،تسهیل مشارکت بخش خصوصی و جذب سرمایه وافزایش پاسخگویی مدیران و پیمانکاران می شود.
۴-جمعیت و سکونت
رشد سریع جمعیت دائم و مهاجرپذیری بالا، نیاز به ساخت مسکن مناسب و تنظیم بازار زمین،جلوگیری از تراکم بیبرنامه و حاشیهنشینی وتوسعه زیرساختهای خدماتی مانند آب، برق، فاضلاب، آموزش و درمان را دوچندان کرده است.راهکارمدیریت موثر و کامیابانه مدیریت جمعیت و سکونت، سیاستگذاری منسجم در کاربری زمین و نظارت سختگیرانه بر توسعه شهری است.
۵-اقتصاد؛ فراتر از گردشگری
اگرچه گردشگری همچنان موتور محرک اقتصاد کیش است، اما آسیبپذیری این بخش در شرایط بحران (مانند کرونا) ضرورت متنوعسازی را اثبات کرده است. اولویتها شامل صنایع سبک و پیشرفته (هایتک)،تجارت و ترانزیت کالا،خدمات مالی بینالمللی و رویدادمحوری و میزبانی کنفرانسهاست.
۶-گردشگری پایدار
طرح بازنگری بر توسعه زیرساختهای گردشگری با رعایت ظرفیت برد محیطی تاکید دارد. این یعنی:توسعه هتلها و مراکز تفریحی همراه با دستورالعملهای سازگار با محیطزیست ،احیای گردشگری فرهنگی و طبیعی وایجاد مسیرهای گردشگری کماثر بر زیستبوم است.
۷-محیط زیست به عنوان خط قرمز
استفاده پایدار از منابع، مدیریت پسماند، حفاظت از پوشش گیاهی، و جلوگیری از آلودگی دریا، بخش جداییناپذیر برنامه است. استقرار نیروگاهها و صنایع باید با ضوابط دقیق محیط زیستی انجام گیرد.
۸- سازماندهی فضایی و حملونقل
شبکه جادهای، مسیرهای دوچرخه، حملونقل عمومی کارآمد و بندری پیشرفته برای تبدیل کیش به هاب منطقهای در دستور کار است. رویکرد «شهر پیادهمدار» و کاربریهای مختلط برای کاهش ترافیک و افزایش کیفیت زندگی پیشبینی شده است.
۹- حکمرانی مشارکتی
ایجاد نهاد مشارکت که همه ذینفعان (ساکنان، شاغلان، سرمایهگذاران) را بدون تبعیض گرد هم آورد، شفاف و پاسخگو عمل کند و در طراحی آینده جزیره نقش داشته باشد، از الزامات موفقیت طرح است.
جمعبندی
بازنگری طرح جامع کیش، فراتر از یک سند فنی، نقشه راهی برای ساخت آیندهای پایدار، متوازن و رقابتی است. موفقیت آن، وابسته به همگرایی اراده سیاسی، شجاعت مدیریتی و مشارکت واقعی مردم و بخش خصوصی است. کیش میتواند نه فقط «نگین خلیج» که «نماد حکمرانی هوشمند ایرانی» باشد؛ اما به شرطی که این طرح از کاغذ فراتر رفته و در زمین به اجرا بنشیند.
